Valpreventie valt of staat met goede samenwerking in de wijk

In Nederland vallen dagelijks honderden ouderen met soms ingrijpende gevolgen. Om het risico hierop te beperken zijn valpreventieprogramma’s ontwikkeld. Ouderen ontwikkelen in die programma’s niet alleen meer kracht en een betere balans maar ook leren ze de risicofactoren te (her)kennen. Eenmalig deelnemen is niet genoeg. Het werkt alleen als de ouderen blijven oefenen. Om dat te stimuleren is lokale samenwerking noodzakelijk. De buurtsportcoach lijkt de aangewezen persoon om dit organiseren.

Dagelijks worden in ons land 190 ernstige valincidenten van ouderen gemeld. Dat zijn met name fracturen en hersenletsel. Er overlijden zelfs 11 ouderen per dag aan de gevolgen van een val. Aangezien mensen langer thuis blijven wonen dan een aantal jaar geleden, stijgt het aantal valincidenten aanzienlijk. Tot 2030 wordt voor incidenten die leiden tot een behandeling met spoedeisende hulp een stijging van 40% verwacht.

Valincidenten leiden naast fysieke problemen tot:
* Ingrijpende gevolgen in het dagelijks leven zoals mobiliteitsproblemen en afhankelijkheid van anderen. Er kan valangst ontstaan wat leidt tot het minder deelnemen aan activiteiten
buitenshuis. Dit betekent meer thuisblijven wat het risico op eenzaamheid en een depressie vergroot.
* Grote en mogelijke langdurige druk op zorg zoals extra behoefte aan huishoudelijke ondersteuning en persoonlijke verzorging. Ook extra druk op spoedeisende hulpposten en
ziekenhuiscapaciteit.
* Hoge, deels vermijdbare maatschappelijke kosten.

Verschillende programma’s
Er bestaan verschillende programma’s gericht op het voorkomen van valincidenten. Hier leren deelnemers in 2 tot 3 maanden vaardigheden om vallen te voorkomen en trainen ze fysieke aspecten die het risico op vallen verkleinen. Zo worden ook de gevolgen van een val beperkt. Vaak worden deze programma’s aangeboden door oefen- en fysiotherapeuten, begeleiders van Meer bewegen voor Ouderen (MBvO) en speciaal opgeleide sport- en beweegleiders, waaronder buurtsportcoaches.
Balans- en krachtoefeningen waarbij met name de beenspieren worden getraind vormen de basis van valpreventie. Naar diverse specifiek op valpreventie gerichte programma’s is onderzoek gedaan. Door de resultaten zijn ze erkend op het niveau ‘sterke aanwijzingen voor effectiviteit’. Interventies die zelf niet onderzocht zijn, maar sterk lijken op effectieve programma’s, krijgen het predicaat ‘Goed Onderbouwd’. Meer informatie over specifieke programma’s (interventies) is te vinden op www.sportenbeweeginterventies.nl

Voorbeelden van erkende interventies:
Sterke aanwijzingen effectiviteit
* Vallen Verleden Tijd
* Zicht op evenwicht: (gericht op valangst)

Goed onderbouwd
* OTAGO thuisoefenprogramma
* Zeker Bewegen
* In Balans
Zorgverzekeraars vergoeden deelname soms deels of in zijn geheel. Dat is afhankelijk van de soort aanvullende verzekering. Dit gaat dan meestal wel om programma’s die door BIG-geregistreerde professionals worden uitgevoerd, zoals fysiotherapeuten.

Duurzaam effect
Voor een duurzaam preventief effect is het belangrijk dat de deelnemers de oefeningen voor kracht en balans blijven uitvoeren. Als dat niet gebeurt, ebt het effect vaak snel weer weg.
Tips om ouderen te stimuleren door te gaan met oefeningen:
Geef de ouderen (en de mensen om hen heen) praktische tips en adviezen om in hun eigen omgeving oefeningen te blijven doen en dit liefst te integreren in hun dagelijkse ritme. Oefeningen van het OTAGO thuisprogramma staan op de website Samenbeterthuis.nl. Hier is nog veel meer te vinden over deze interventie. Alle oefeningen zijn in Engelstalige filmpjes te zien, en deels ook in het Nederlands maar wel in de beweeggids voor ouderen met dementie.
Uit ervaring en onderzoek weten we dat direct aansluitend, structureel beweegaanbod in de wijk van belang is. Dat kan bij een sportvereniging, maar dat zal zeker niet voor alle ouderen geschikt zijn. Lees hier welke aspecten voor (kwetsbare) ouderen van belang zijn, als het gaat om beweegaanbod. in de buurt.
Zorg voor zo weinig mogelijk verandering in de samenstelling van de deelnemersgroep, de locatie, tijdstip en begeleiding. Ouderen hechten veel waarde aan de sociale component en vinden het prettig om vaste, bekende gezichten te zien.
Het programma TOM, Thuis Onbezorgd Mobiel, beschrijft een integrale en duurzame aanpak rond valpreventie.

Verbinding tussen ‘zorg’ en ‘sport’
Een optimale overgang van het valpreventieprogramma naar regulier aanbod vraagt dus samenwerking tussen de begeleider van het programma en het structurele beweegaanbod in de wijk. Die verbinding tussen ‘zorg’ en ‘sport’ blijkt in de praktijk lastig te zijn, omdat in beide sectoren financiering en vergoeding anders geregeld zijn. Ook is sprake van verschillen in de taal en cultuur. Zo is de financiering voor zorg op landelijk niveau geregeld via de zorgverzekering, terwijl ‘sport en bewegen’ op het gemeentelijk niveau ingevuld wordt. De buurtsportcoach kan een cruciale rol spelen door op lokaal niveau beide werelden te verbinden. Sport en bewegen koppelen aan andere domeinen is immers een belangrijke taak van buurtsportcoaches.

Inzet van de buurtsportcoach gericht op ouderen en zorg
Het kost tijd om deze werelden goed te met elkaar te verbinden. Zo moet de buurtsportcoach eerst het netwerk in kaart te brengen en de samenwerking opstarten (en onderhouden!). Maar ook om geschikt beweegaanbod te inventariseren en beweegaanbieders te stimuleren tot (of begeleiden bij) het inrichten van goed aanbod voor deze doelgroep. Hiervoor is het belangrijk dat gemeenten de keuze maken een of meerdere buurtsportcoaches hiervoor in te zetten. Uit onderzoek van Mulier en uit praktijkervaring blijkt dat het beter werkt om buurtsportcoaches niet te versnipperd in te zetten, maar focus aan te brengen in doelgroepen en sectoren waar ze voor werken. Zo kan de buurtsportcoach zich focussen op de behoeften van zowel doelgroep als verwijzers, op de ondersteuning van sport- en beweegaanbieders en gericht een netwerk opbouwen en onderhouden.

Tips voor de zorgverlener / aanbieder van valpreventieprogramma

• Neem contact op met de buurtsportcoach als een nieuwe valpreventiecursus start. Ken je de buurtsportcoach nog niet? Neem contact op met de beleidsmedewerker sport van de gemeente of de lokale/provinciale sportservice organisatie. Zij kunnen je in contact brengen met de juiste buurtsportcoach of beweegmakelaar.
• Maak zo vroeg mogelijk afspraken over de planning en de locatie van de cursus, zodat het vervolgaanbod hier zo goed mogelijk op kan aansluiten.
• Samenwerking starten en onderhouden met de buurtsportcoach kost tijd, maar levert uiteindelijk tijd op. Dat is pure winst voor de deelnemers want effecten die bereikt worden met deelnemers zijn immers veel duurzamer. Bovendien kan de samenwerking natuurlijk breder getrokken worden dan alleen deelnemers aan de cursus. Er kunnen ook afspraken gemaakt worden over doorstroom van andere patiënten naar regulier, passend aanbod in de wijk. Dat geldt ook vice versa bij een noodzakelijke terugverwijzing van sporters naar de zorg.

Bron: www.allesoversport.nl