Hersenen houden van moeilijk

Het menselijk brein verandert continu. Verbindingen verdwijnen, er komen nieuwe bij. Ons hele leven lang. Dat heet ‘plasticiteit’. Het onderzoek naar plasticiteit begon al in de jaren tachtig. De afgelopen jaren is er steeds meer aandacht gekomen voor hoe we onze hersenen kunnen beïnvloeden. Met een gezonde leefstijl bijvoorbeeld, een belangrijk thema binnen de Hersenstichting. Daarover negen vragen aan prof. dr. Erik Scherder, van de faculteit Gedrags- en bewegingswetenschappen aan de Vrije Universiteit Amsterdam.

Hoe kan het dat het menselijk brein een leven lang verandert?
‘De eerste dertig levensjaren heeft het brein nodig om de ontwikkeling te voltooien. Om alle hersengebieden te ontwikkelen en verbindingen te leggen. Na je dertigste levensjaar is er sprake van een terugloop van het aantal en de kwaliteit van verbindingen. Er treedt een zekere kwetsbaarheid op. Je moet dus je hele leven lang zorgen voor je hersenen; in de ontwikkelfase tot je dertigste, maar dus zeker ook daarna. Doe uitdagende dingen die nieuw zijn en moeite kosten. Die drie pijlers – uitdagend, nieuw, met moeite – houden je brein gezond.’

Wat is ‘plasticiteit’?
‘De mate waarin je je hersenen kunt trainen. Door training kunnen je hersenen – tot op hoge leeftijd – nieuwe verbindingen maken, die weer zorgen voor flexibele hersenen. Ook kun je door plasticiteit functies terugwinnen die verloren zijn gegaan. Die invloed is echter beperkt. Ernstige hersenschade is vaak onherstelbaar, maar een deel van de schade is door hersentraining mogelijk wel te herstellen. Als iemand echter stopt met trainen, kunnen verbindingen weer verloren gaan. Dat zie je vaak wanneer mensen thuis komen nadat ze een poosje in een revalidatiecentrum hebben verbleven. Tijdens hun verblijf hebben ze dan hard gewerkt, maar zodra ze thuiskomen schiet de training erbij in.’

Hoe is plasticiteit ontdekt?
‘Het onderzoek naar plasticiteit begon al in de jaren tachtig. In eerste instantiedoor met ratten en muizen te experimenteren. De hersenen van een muis die alleen in een kooi zit ontwikkelen zich slechter dan die van een muis die met soortgenoten kan spelen. Spelen zorgt voortdurend voor nieuwe stimulansen. Dat geldt bij mensen net zo. Kinderen die met muziek bezig zijn hebben bijvoorbeeld een sterker ontwikkelde hersenbalk dan leeftijdsgenootjes die geen instrument spelen. Maar er zijn ook aanwijzingen dat leefstijlfactoren invloed hebben op het brein, zoals slaap, beweging of sociale contacten.’

Moet je jonge hersenen anders trainen dan oudere?
‘Een jong brein is volop in ontwikkeling. Bij een volwassen brein kun je nieuwe verbindingen aanmaken, maar ook verlies zo lang mogelijk tegengaan. De boodschap ‘doe uitdagende nieuwe dingen die moeite kosten’ is in elke levensfase belangrijk, maar zeker als je ouder wordt. Het vervelende is echter dat de hersenen zelf niet meewerken. Het frontale deel bevat bijvoorbeeld de elementen motivatie en initiatief nemen, iets wat afneemt naarmate je ouder wordt. Oudere mensen denken dan dat ze alles wel gezien en gedaan hebben, het hoeft allemaal niet meer zo. Dat past bij de leeftijd, maar is niet goed voor de gezondheid van je hersenen. Je moet actief blijven.’

Kun je het brein positief beïnvloeden en zo zorgen voor gezonde hersenen?
‘Ja, dat kan, maar dus in een bepaalde mate. Er zit een grens aan wat je kunt bereiken.’

Hoe dragen leefstijlfactoren er dan aan bij?
‘Je moet letten op goede slaap, beweging, voeding en overgewicht. Als je zorgt voor een actieve leefstijl, een goede slaap, iedere dag weer voldoende beweegt volgens de norm, je brein dagelijks uitdaagt, dan kan dat een positieve werking hebben. Ook mentale inspanning is belangrijk. Muziek, studeren, je werk goed doen. Een gemakkelijke dag is eigenlijk niet goed. Zorg voor uitdaging, laat die hersenen kraken.’

Zijn er bepaalde soorten beweging die belangrijk zijn?
‘Het devies is matig intensief bewegen. Je hoeft er niet voor naar de sportschool. Een half uur lopen tijdens de lunch of tijdens het bellen is al prima. Zorg in elk geval dat je niet blijft zitten. Spring op de fiets, zoals ik altijd doe. Of neem vaker de trap. Zelf doe ik bijvoorbeeld niets aan sport, maar ik fiets wel een uur per dag. In het weekend loop ik iedere dag met mijn hond. Beweging is belangrijk, dat laten we ook zien met Het Fitte Brein.’

Wat is Het Fitte Brein?
‘Een serie publiekslezingen in het theater die ik samen met neurobioloog Dick Swaab en oud-schaatser Ard Schenk doe. Daarmee proberen we het gezond houden van het brein door leefstijlfactoren onder de aandacht te brengen. Erg leuk!’

De Hersenstichting maakt Het Fitte Brein mogelijk, in samenwerking met de Edwin van der Sar Foundation en Alzheimer Nederland. Sinds kort organiseert Het Fitte Brein ook webinars. Zie www.hetfittebrein.nl.

Bron: Hersenstichting.nl